Arbeidersmacht legt bouw Sint-Elisabeth-ziekenhuis plat

Het gaat er hard aan toe in het voorjaar van 1971. Na maanden vruchteloos gepraat is er nog steeds geen CAO in de bouw. De lonen zijn laag na jaren van door de bonden afgesproken loonmatiging, terwijl de prijzen en huren stijgen. De actiebereidheid van de bouwvakkers is groot. De bonden organiseren aanvankelijk ‘prik- en modelacties’, maar voor sommige bouwvakkers gaat dat niet ver genoeg. Zij willen staken. Arbeidersmacht, bekend van de Rotterdamse havenstaking (¹), neemt de handschoen op. In Leiderdorp gaat de bouw van het nieuwe Sint-Elisabeth-ziekenhuis plat.

Bonden aan het lijntje

In de eerste helft van de 70-ger jaren wordt er volop gebouwd om het naoorlogse tekort aan woningen weg te werken. Nieuwe stadswijken worden uit de grond gestampt, in Leiden de Merenwijk en in Leiderdorp de flats langs de Engelendaal. Ook is in Leiderdorp het nieuwe Sint-Elisabeth-ziekenhuis in aanbouw. In het voorjaar van 1971 is het onrustig op de bouwplaatsen. De grote bouwondernemers houden de bonden maandenlang aan het lijntje bij de onderhandelingen over een nieuwe CAO. De bonden houden ‘prikacties’, die inhouden dat op één bouwplaats in Nederland één uur gestaakt wordt. De eis van de bonden is een paar procent loonsverhoging. Maar in de bouw is veel meer aan de hand: er wordt veel zwart gewerkt, er zijn problemen met koppelbazen en er wordt gerommeld met de lonen, omdat allerlei extra ‘premies’ niet meetellen voor vakantie- en ziekte-uitkering

Wanneer leden van de Leidse afdeling van de MLS, Gerard Harmes, Cor Vergeer, Hans de Bres en Harry Boddé, in april 1971 met de krant van Arbeidersmacht tijdens de schaft de bouwketen ingaan, worden zij in eerste instantie met argwaan bekeken. Wat hebben studenten nou te zoeken in onze bouwkeet? Maar als de MLS-ers zich hierdoor niet uit het veld laten slaan en de volgende dagen in de schaft weer de bouwkeet in stappen, zijn sommige bouwvakkers toch geïnteresseerd. Wat heeft Arbeidersmacht, bekend van de Rotterdamse havenstaking een jaar eerder, hun te vertellen over de situatie in de bouw?

 

Prikacties voor een aalmoes

 “De bonden vragen een aalmoes voor de arbeiders, een paar procenten. Daar kun je de prijsstijgingen en de huurverhogingen nauwelijks van betalen. Dat doen ze door ‘prikakties’ te organiseren…. Ze doen geen enkele moeite om de staking uit te breiden naar andere bouwwerken. Maar wat heeft het voor zin om te staken als ze op het bouwwerk naast je gewoon doorwerken?” Dat staat in een pamflet van Arbeidersmacht dat door de MLS-ers in de bouwketen wordt verspreid. De studenten van de MLS hebben goed naar de bouwvakkers geluisterd. In het pamflet is de situatie in de bouw treffend verwoord en worden eisen geformuleerd, zoals ze die van de bouwvakkers horen: “25 gulden schoon bij het basisloon, ziekte-uitkering en uitkering bij vorstverlet optrekken tot het normale loon”.  De bonden wordt een slappe houding verweten. Die eisen 3,2% loonsverhoging wat neerkomt op 12 gulden bij het brutoloon. De pamfletten van Arbeidersmacht raken de juiste snaar bij de bouwvakkers, zij zien hun situatie daarin goed verwoord. Langzaam maar zeker winnen de MLS-ers zo  het vertrouwen van veel bouwvakkers.

Actiecomité van Arbeidersmacht

De bouwbond NVV kondigt aan om op donderdag 6 mei 1971 een ‘één-uur-staking’ te houden bij de bouw van Boele en van Eesteren aan de Engelendaal in Leiderdorp. Wat de bond niet doet, doet Arbeidersmacht wel. In een pamflet worden alle bouwvakkers van bouwplaatsen in Leiden en omgeving opgeroepen om na de schaft om 13.30 uur naar een ‘demonstratieve vergadering’ te komen aan de Persant Snoepweg hoek Engelendaal. Die dag loopt het nog geen storm maar de toon is gezet. Bij de bouw van Boele en Eesteren wordt een actiecomité van Arbeidersmacht opgericht. De aanvoerders daarvan maken deel uit van een ploegje Haagse bouwvakkers, die als ‘vrije jongens’  werk aannemen op grote bouwplaatsen. Zij zijn minder afhankelijk van de nukken van de  baas dan de vaak ongeschoolde bouwvakkers die direct in dienst zijn bij Boele en van Eesteren.

“Jullie moeten kiezen: Of met de bond, of met Arbeidersmacht”

Het Arbeidersmacht-comité gaat gelijk aan de slag, geholpen door de MLS-ers. Zij verspreiden elke dag pamfletten op alle bouwplaatsen in Leiden en omgeving met de laatste informatie over de acties. Terwijl de bonden alleen ‘prikacties’ willen organiseren wordt de stemming onder de bouwvakkers in Leiderdorp steeds strijdbaarder. Op woensdag 12 mei leggen een aantal bouwvakkers onder leiding van ‘de Haagse ploeg’ bij Boele en van Eesteren aan de Engelendaal het werk neer. Op de bouwplaats is ook Willy Westbroek aanwezig, lid van de KEN, de voorloper van de SP. Een man van de bouwbond NVV wordt opgetrommeld en komt kijken wat er aan de hand is. Op de bouwplaats in de open lucht klimt hij op een tafel en zegt dat hij het ongeduld wel begrijpt, maar dat de bond bepaalt waar en hoe er gestaakt wordt. Hij weigert de stakingsactie in Leiderdorp te steunen: “Jullie moeten kiezen; ofwel in zee gaan met ons, of met Arbeidersmacht” Dan wordt Willy Westbroek, een opvallende verschijning met haar hotpants tussen de bouwvakkers, op de tafel gehesen: “En nou jij van Arbeidersmacht”. Willy houdt een gloedvol betoog waarin zij de eisen van Arbeidersmacht herhaalt en oproept om massaal te staken. De bondsman weet niet goed raad met de strijdbare stemming onder de bouwvakkers en stelt tenslotte voor om te stemmen: vóór of tégen staking. Met grote meerderheid wordt besloten het werk bij Boele en van Eesteren neer te leggen. Maar de bond weigert om de staking te steunen.

Pas op voor opruiende elementen

De steun van de Leidse MLS-ers aan het Comité Arbeidersmacht bij de bouw in Leiderdorp bestaat tot dan toe vooral uit het verspreiden van de Arbeidersmacht-pamfletten bij alle bouwplaatsen in Leiden en omgeving.

Maar vanaf 7 mei 1971 gaan zij ook de Leidse buurten in met een inzamelingsactie voor de stakers. In de pers heeft de bond  Arbeidersmacht onterecht beschuldigd van het doen van ‘valse beloften’:  “Arbeidersmacht wil de indruk vestigen dat de stakers een uitkering zouden krijgen van de bond. De bouwbonden geven echter alleen een uitkering aan stakers op objecten die zijn aangewezen door de bond… Pas op voor opruiende elementen!” In de Leidse arbeidersbuurten is er wel degelijk sympathie voor Arbeidersmacht en wordt de slappe houding van de bonden minder gewaardeerd. Er wordt flink gegeven voor de “stakende collega’s”

Laatste nieuws: Melchior plat

Op donderdagochtend 12 mei wordt bekend dat de bouwvakkers bij de PTT-centrale aan de Willen de Zwijgerlaan staken. Zij hebben de bond voor voldongen feiten gesteld. Vanaf de Engelendaal bij Boele en van Eesteren trekken dezelfde ochtend stakende bouwvakkers onder een spandoek van Arbeidersmacht naar het in aanbouw zijnde nieuwe Sint-Elisabeth-ziekenhuis in Leiderdorp, dat gebouwd wordt door bouwgigant Melchior. De bonden hebben die plek voor die dag uitgekozen om een ‘één-uur-staking’ te houden vanaf 13.00 uur. Maar als de stakers van Boele en van Eesteren arriveren gaat Melchior al om 10 uur plat.  Niet voor één uur, maar voor onbepaalde tijd.

De bouwvakkers sluiten zich aan bij het stakingscomité van Arbeidersmacht. Een voorman van Melchior ziet dat zijn werkplanning voor die dag in het honderd loopt. Hij stuurt een grote hond op Cor Vergeer af, die met het Arbeidersmacht-comité is meegekomen. Cor rent rondjes om een grote werktafel onder luide aanmoedigingen van bouwvakkers, die hoog op de steigers van de galerijen zitten. Hij is tenslotte niet voor niets lid van de Leidse atletiekvereniging ‘De Bataven’. De hond wordt op tijd gepakt en de boze voorman wordt in niet mis te verstane bewoordingen te kennen gegeven dat hij zich koest moet houden. Als om 13.00 uur de man van de bond arriveert wordt hij voor voldongen feiten gesteld. De bond kan weinig anders dan de staking bij Melchior overnemen. De bouwstakingen aan de Engelendaal en bij het Sint-Elisabeth-ziekenhuis in Leiderdorp duren  tot en met maandag 16 mei.  Hoeveel geld er precies wordt ingezameld met de steunactie van Arbeidersmacht in de Leidse buurten is niet bekend, maar het is genoeg om alle stakers die geen uitkering van de bond hebben gehad in aanmerking te laten komen voor “een kleine geldelijke steun van Arbeidersmacht”. Zij worden verzocht op maandag 16 mei tussen 9 uur en half tien zich te melden bij het stakingscomité van Arbeidersmacht “in de keet waar de Hagenaars zitten van onderaannemer Bos”.

De strijd is gewonnen!

Door de grote actiebereidheid van de bouwvakkers, die Arbeidersmacht op meerdere plaatsen in Nederland in daadwerkelijke acties weet om te zetten, worden de bouwondernemers gedwongen om snel een CAO af te sluiten. Aan de andere kant is het voor de bonden een teken om meer en beter naar hun achterban te luisteren. Door de omstandigheden stellen zij hun eisen bij en kunnen een grote overwinning binnenhalen: Bij elkaar 9% loonsverhoging en een uitkering ineens van 125 gulden, verhoging van vorstverlet- en vakantie-uitkering, compensatie voor prijsverhogingen in het loon en uitbreiding van aantal vakantiedagen. Dat komt overeen met de eisen die Arbeidersmacht steeds gesteld heeft. Hiermee is voor de bonden een einde gekomen aan een tijdperk van loonmatiging. In de komende jaren zullen zij door middel van het zogenaamde ‘bedrijvenwerk’ en een strijdbaarder houding proberen het gat tussen de leiding en de leden te dichten.

(1) Zie: havenstaking

Bronnen:

• SP-archief Vergeer, dossier 10. Hierin alle originele pamfletten, brieven, verslagen, documenten, knipsels, foto’s etc.
• Leidsch Dagblad: 4/5/1971; 13/5/1971.
• Leidse Courant: 14/5/1971
• Nieuwe Leidse Courant: 6/5/1971

Meer over werk en inkomen: http://www.geschiedenisspleiden.nl/sp-en-werk-inkomen/