BHW Merenwijk. Bewoners verlagen zelf de huur

In het begin van de zeventiger jaren van de twintigste eeuw wordt er volop gebouwd in Nederland. De naoorlogse woningschaarste is nog steeds niet weggewerkt en de babyboom-generatie eist ook een dak boven het hoofd. In 1972 worden de eerste flats opgeleverd in de grootste Leidse nieuwbouwwijk tot dan toe: de Merenwijk. Maar tot een oplossing voor de woningnood draagt dit nauwelijks bij. Want de nieuwbouwhuren zijn schrikbarend hoog. In de oude wijken van Leiden is er volop verzet tegen de huurharmonisatie van minister Udink (CHU), die de huren van de vooroorlogse woningen wil optrekken naar het niveau van de nieuwbouwhuren. Maar de nieuwbouwhuren in de Merenwijk zijn zo hoog dat ook hier het verzet oplaait.

In het najaar van 1973 doen Leidse SP’ers onderzoek bij de bewoners van de flats in de Merenwijk van de Gemeentelijke Woning Stichting (GWS) en de Protestant Christelijke Woningbouwvereniging (PCW) (¹). Aan de deur horen zij de grote onvrede van de bewoners van de gloednieuwe flats over de huren van gemiddeld 400 gulden.  Ook peilen zij de actiebereidheid en maken zij leden van de Bond van Huurders en Woningzoekenden (BHW). Sommige bewoners geven zich spontaan op voor een te vormen actiecomité.  Op dinsdag 13 november organiseert Gerard Harmes een bijeenkomst van deze vrijwilligers bij mevrouw Meij thuis, Kiekendiefhorst 131.  In de uitnodiging staat: “Na een grondig onderzoek hebben we ontdekt dat er grote onvrede heerst in de buurt. De belangrijkste klacht is de hoge huur.  Voor de meeste mensen is die nauwelijks op te brengen. De huursubsidie is ook maar een lapmiddel, want die ben je na een paar jaar kwijt. Dat de huren zo hoog zijn is niet onze schuld. De grondspeculatie en de winsten van de bouwondernemers (30 tot 50%) zijn hier de schuldigen van.” Op de agenda staat:

1. Inleiding over de Bond van Huurders en Woningzoekenden
2. Welke acties moeten we voeren?

Bewoners verlagen zelf de huur met 75 gulden.

De aanwezigen besluiten een BHW-buurtcomité op te richten met W. Piket uit de Valkenhorst, A. Rodenburg uit de Kiekendiefhorst en C. vd Heuvel en D. Falentijn uit de Kraaienhorst. Initiatiefnemer Gerard Harmes wordt tot voorzitter gekozen. Als eerste actie gaan ze handtekeningen ophalen onder de volgende eisen:

 

1. De huren moeten omlaag
2. Er moet meer speelgelegenheid komen voor kinderen (in plaats van parkeerruimte)
3. Snelle voorzieningen van winkels en supermarkten
4. Verhelpen van klachten aan de woningen.
   

   Leidsch Dagblad 28-12-1973

Het kersverse BHW-buurtcomité laat er geen gras over groeien. Nog in de decembermaand gaan zij bij alle bewoners langs. Het nieuwe jaar is nog maar net begonnen als de bewoners van de Merenwijk een pamflet van de BHW in de bus vinden met een uitnodiging voor “een grote buurtvergadering op donderdag 3 januari 1974 in de Aula aan het Valkenpad”  De directeur van de GWS en het bestuur van de PCW evenals de wethouders van CRM, Verkeer en Stadsplanning en Volkshuisvesting zijn uitgenodigd om de handtekeningen van 456 Merenwijk-bewoners in ontvangst te nemen. Maar zij zijn blijkbaar nog niet bekomen van de oliebollen, want ze laten allemaal verstek gaan. Daardoor missen zij een belangrijk moment in de geschiedenis van de volkshuisvesting in Leiden. Op de buurtvergadering van 3 januari 1974 besluiten de aanwezige buurtbewoners unaniem om per 1 februari 1974 de kale huur met 75 gulden te verlagen als wethouder Ham (KVP) dat zelf niet gedaan heeft vóór 15 januari. Bovendien besluiten de huurders van de PCW-woningen om de 16 gulden verhoging van de servicekosten te weigeren.

BHW wil samen met wethouder een vuist maken

Op het stadhuis gaan dan een paar bellen rinkelen. Wethouder Ham nodigt het BHW-buurtcomité uit voor een gesprek op donderdag 8 januari. Daarbij is ook de heer Akse, aanwezig,  het hoofd van de afdeling Volkshuisvesting, die achter de schermen de touwtjes in handen heeft. Ham zegt dat hij de nieuwbouwhuren ook veel te hoog vindt, maar dat hij daar niet over gaat. De gemeente heeft al brieven naar Den Haag gestuurd. De Merenwijkers moeten bij staatssecretaris Van Dam zijn, die over de huren gaat.

De BHW’ers willen die handschoen wel oppakken: “Wij willen de gemeente juist helpen door het weigeren van een gedeelte van de huur. Wanneer we samen een vuist maken…kunnen we samen bij de minister van Volkshuisvesting een verlaging van de huur bereiken.” Maar de wethouder waarschuwt de BHW om geen “illegale acties” te ondernemen. Per aangetekend schrijven van 15 januari vraagt het BHW-buurtcomité aan staatssecretaris Van Dam wat hij aan de hoge huren denkt te doen. Als hij vóór 31 januari geen antwoord geeft, worden de huren per 1 februari door de bewoners zelf met 75 gulden verlaagd.

Huur wordt definitief met 75 gulden verlaagd

Het antwoord is er nog niet als het BHW-buurtcomité de bewoners oproept om op maandag 4 februari 1974 ’s avonds om 20.00 uur naar de Aula aan het Valkenpad te komen. Aan die oproep wordt massaal gehoor gegeven en de stemming is strijdbaar. Het besluit om de huur met 75 gulden te verlagen wordt definitief herbevestigd, er wordt een weerstandskas in het leven geroepen om mogelijke juridische stappen gezamenlijk te dragen en het BHW-buurtcomité wordt uitgebreid met contactpersonen voor elke flat. In totaal bestaat het BHW-comité nu uit 24 personen met een bestuur van 5 personen en als voorzitter SP’er Gerard Harmes en Ad van Winden als juridisch adviseur. Voorstellen om het bedrag van 75 gulden elke maand op een aparte rekening te storten worden verworpen, “omdat anders gezegd wordt: Zie je wel dat ze het wel kunnen betalen.”

Juridische consequenties

De BHW’ers zijn zich terdege bewust van de consequenties van de actie. Zij vragen juridische steun aan het Juridisch Advies Buro (JAB), dat zich solidair met de bewoners verklaart. Ad van Winden treedt  namens het JAB toe tot het BHW-comité. In pamfletten van de BHW staat: “PCW en GWS kunnen u door middel van een proces proberen te dwingen uw achterstallige huur te betalen. Over het algemeen wordt daartoe slechts overgegaan indien de huurschuld tot een aanzienlijk bedrag is opgelopen. De kans dat u tevens uw huis uit gezet wordt is, gezien het doel van de boycot, minimaal.

De huursubsidie kan in beginsel niet worden aangetast. De boycot heeft geen gevolgen voor de doorstromingspremie. De gewenningspremie kan worden ingehouden door PCW/GWS. Van belang is dat zoveel mogelijk huurders meedoen waardoor de PCW/GWS in de praktijk geen vuist kunnen maken. Het Juridisch Advies Buro werkt met u mee om de actie te doen slagen.”

Het BHW-buurtcomité van de Merenwijk doet er alles aan om zoveel mogelijk huurders met de inhoudingsactie mee te laten doen. Deur aan deur gaan de BHW’ers per flat de bewoners langs om uitleg en informatie te geven. Eind februari maakt de BHW bekend dat 277 van de 800 gezinnen 75 gulden inhouden en dat daarnaast 252 van de 420 PCW-huurders de 16 gulden stookkostenverhoging weigeren te betalen. In de weerstandskas is dan 258 gulden gestort.

 

Olie op het vuur

Het antwoord van de staatssecretaris op de brief van 15 januari komt op 11 maart 1974, snel voor het ministerie maar te laat om de bewoners af te houden zelf de huur te verlagen. Het antwoord gooit trouwens alleen maar meer olie op het vuur.

Van Dam vindt het niet nodig kennis te nemen van de argumenten van de bewoners om de huur te verlagen. Hij weet dat veel mensen de huur niet kunnen opbrengen, maar daarvoor is juist de  individuele huursubsidie ingevoerd. Hij kondigt aan dat de nieuwbouwhuren per 1 april met 3% verhoogd zullen worden. Verder schrijft hij niet de consequenties te aanvaarden van wat hij “contractbreuk” noemt en spoort de huiseigenaren aan passende maatregelen te nemen.

Gemeenteraads verkiezingen

De gemeenteraadsverkiezingen van 29 mei 1974 werpen hun schaduw vooruit. In allerlei buurten in de stad zijn bewoners in actie gekomen. De BHW heeft in tien buurten bewoners georganiseerd in de strijd tegen huurverhoging en voor renovatie. Ook het Leids Huurders Comité (LHC) timmert aan de weg. In de Leidse kranten wordt volop gespeculeerd welke partij die ontevredenheid gaat verzilveren. De SP kondigt aan als nieuwe partij mee te doen met de raadsverkiezingen met Gerard Harmes als lijsttrekker.

In het Leidsch Dagblad van 8 februari veroordelen de Leidse PvdA-fractie en -bestuur de BHW-actie in de Merenwijk: “Laten we eerlijk zijn. De bewoners van de Merenwijk wisten allemaal toen ze het huurcontract tekenden dat de huur hoog was.”  In een ingezonden brief reageert Hans de Bres namens de SP en spoort de Merenwijkers juist aan om door te gaan met actievoeren. “De  warme sympathie van alle gewone mensen in de stad zal voor de Merenwijkbewoners ongetwijfeld zwaarder wegen dan weer een politieke partij die de mensen op een beslissend moment in de kou laat staan.” De PSP wil de activisten van het LHC inlijven, maar woordvoerder van het LHC, Jan Pen, die in 1986  lijsttrekker van de Centrum Partij in Leiden zal worden, laat weten dat het LHC geen ‘mantelorganisatie’ van de PSP is.

Verkiezingsforum in de Merenwijk

Op 5 maart 1974 wordt er in de Merenwijk een politiek forum georganiseerd met vertegenwoordigers van alle partijen. Namens nieuwkomer SP zit Hans de Bres achter de tafel tussen Dries Hoeven van de CPN en voorzitter Kamphuis, directeur van het Maatschappelijk Contactorgaan (MCO), de voorloper van de Welzijnsraad.

In de zaal zijn de buurtbewoners van de BHW prominent aanwezig en ook SP-lijsttrekker Gerard Harmes, die voorzitter is van het BHW-comité in de Merenwijk, is erbij. De hoge nieuwbouwhuren en de inhoudingsactie van de BHW zijn hét verkiezingsitem op deze avond. PSP’er Kees Walle (²) en Du Gardijn van de PPR tonen begrip voor de inhoudingsactie van de BHW, maar Cees Waal van de PvdA toont geen enkele toenadering. CPN’er Dries Hoeven merkt op dat progressief Leiden niet gediend is met nog een linkse partij. Hij maakt het wel erg bont door te zeggen: “We kennen dat soort partijtjes. Straks staan ze allemaal zó” , waarbij hij de Hitlergroet brengt.  Hans de Bres zegt namens de SP volledig achter de buurtbewoners te staan en feliciteert hen met hun actie, “die baanbrekend in Nederland is”. Samen met de bewoners van de Amsterdamse Bijlmer bijten de Merenwijkers de spits af in de strijd tegen de hoge nieuwbouwhuren.

Raad toont begrip, maar doet weinig

De Leidse gemeenteraad vergadert op 25 maart 1974 voor de laatste keer voor de raadsverkiezingen. Onder druk van de actie heeft PSP’er Amptmeijer de PvdA-fractie zo ver gekregen dat zij gezamenlijk een motie indienen waarin “begrip wordt getoond voor groepen die uit nood en uitzichtloosheid tot hardere acties overgaan en het college wordt verzocht om niet tot huisuitzetting door huurachterstand over te gaan.” Zij willen dat de gemeente  de Staten-Generaal laat weten dat de huren in de Merenwijk te hoog zijn en er regelingen moeten komen voor huurders die in de problemen komen.

Maar de motie wordt die avond niet in stemming gebracht en over de raadsverkiezingen heen getild. Pas op 1 april staat het punt op de agenda, maar dan wordt het zo laat dat er niet gestemd wordt. Een week later wordt het debat vervolgd. De Raad toont alle begrip voor moeilijke positie van de bewoners van de Merenwijk. Wethouder Ham maakt bekend dat de huurschuld in de Merenwijk bij elkaar 80.000 gulden is. Bij de 256 woningen van de GWS 20.000 gulden en bij de 420 PCW woningen 60.000 gulden. Maar een echte oplossing komt er niet.

De wethouder noemt de actie onrechtmatig en spreekt van wanbetaling.  Amptmeijer trekt zijn motie in omdat die zonder de steun van de CPN geen meerderheid haalt. Wel zal het college van B en W bevorderen dat de woningbouwverenigingen soepel omgaan met oplopende huurschuld en samen met de gemeente oplossingen zoeken voor individuele gevallen.

Twijfel bij het actiecomité

De gemeenteraadsverkiezingen laten ook op ander gebied sporen na. Opgevallen is dat de voorzitter van het BHW-comité in de Merenwijk, Gerard Harmes, lijsttrekker is van de SP bij de raadsverkiezingen.  De BHW is een initiatief van de SP. Daar heeft de SP nooit een geheim van gemaakt, maar benadrukt wordt dat de BHW niet aan partijpolitiek doet en dat iedereen die in actie wil komen tegen allerlei vormen van woningnood lid kan worden en mee kan doen.  Maar tegenstanders proberen de BHW weg te zetten als een mantelorganisatie van de SP. Datzelfde gebeurt trouwens met het LHC als mantelorganisatie van de PSP. In het BHW-comité sluipt twijfel binnen over de te volgen strategie: Is de kracht van de actie dat zo veel mogelijk mensen mee doen met de inhouding van 75 gulden of moet de juridische weg bewandeld worden waarbij een kleine groep huurders 75 gulden inhouden en het breekijzer vormen voor anderen? Voorzitter en SP-lid Gerard Harmes vindt het eerste. Hij wijst daarbij op ervaringen van de BHW in andere buurten van de stad, waarbij slechts door massale acties resultaten bereikt worden. Maar Ad van Winden wil meer de juridische weg bewandelen en pleit voor de tweede optie.  Op een BHW-comité vergadering op 6 mei, waarbij Gerard Harmes niet aanwezig kan zijn, kiezen 18 van de 25 comitéleden om als Huurders Komité Merenwijk (HKM) zonder de BHW verder te gaan. Zij kiezen voor de ‘speerpuntenactie’ en gaan met 10 huurders verder met de inhouding van 75 gulden. De andere zeven leden blijven als BHW-comité proberen om zoveel mogelijk huurders bij de actie te betrekken. Maar dat wordt in deze omstandigheden een moeilijke zaak. Steeds meer weigeraars kiezen eieren voor hun geld of zoeken noodgedwongen een ander huis. In augustus 1974 staan 325 woningen in de Merenwijk leeg!

Rechter dwingt huurders te betalen

Op 12 maart 1975 aanhoren de 10 huurders die de speerpunt van het HKM vormen het vonnis van de Leidse kantonrechter naar aanleiding van een door de PCW aangespannen proces.  Zij delven het onderspit en moeten de achterstallige huur betalen.  Per 1 april 1975 krijgen de nieuwbouwhuren een extra verhoging van 8 of soms zelfs 10%. Door de acties in de Merenwijk en de Bijlmer is de problematiek van de onbetaalbare nieuwbouwhuren prominent op de Haagse agenda gekomen. In mei 1973 is het kabinet Den Uyl aangetreden met de PvdA-staatsecretarissen Jan Schaefer (Stadsvernieuwing) en Marcel van Dam (Volkshuisvesting). Schaefer en Van Dam voeren nieuwe subsidieregelingen in voor Individuele Huursubsidie en Stadsvernieuwing.  Ook wordt de Algemene Bijstandswet verruimd, waardoor de gemeente via de Sociale Dienst bewoners met te hoge huur kan subsidiëren. Het gevolg daarvan is dat de Leidse Merenwijk even als de Amsterdamse Bijlmer langzaam maar zeker  van karakter verandert van een gemengde middenklassewijk naar een wijk met veel mensen met een uitkering.

Huurders krijgen teveel betaalde huur terug!

Eind 1977 wordt bekend dat huurders van de Leidse Woningstichting in de Merenwijk jaren lang te veel huur hebben betaald. Zij krijgen geld terug! Namens de SP reageert Cor Vergeer verheugd op dit bericht. Maar volgens hem zit er nog een addertje onder het gras: waar blijft de rente over dat bedrag? Hij heeft berekend dat dat voor iemand in de Ravenhorst neer komt op fl 146,49. “Men wil de huurders tekort doen, terwijl de beleggers de buit allang binnen hebben. Want uit onderzoek van de BHW is gebleken dat Elementum, de bouwmaatschappij van de flats, in 1973 een dividend van 40% aan haar aandeelhouders uitkeerde.  Zo’n voorval laat weer eens duidelijk zien dat de belangen van de bouwondernemers nog steeds vóór die van de bewoners gaan.”

In 1981 krijgen 484 huurders van de PCW in de Merenwijk 80 gulden te veel betaalde servicekosten terug en worden de bouwfouten aan de daken hersteld en de verwarmingsbuizen geïsoleerd.

Bronnen:

–           SP-archief Vergeer. Dossier 29. Hierin alle originele pamfletten, brieven, verslagen, documenten, knipsels, foto’s etc.

–          Leidsch Dagblad: 17/12/73; 28/12/73; 5/2/74; 8/2/74; 12/2/74; 19/2/74; 22/2/74; 6/3/74; 11/3/74; 19/3/74; 28/3/74; 2/4/74; 13/4/74; 1/5/74; 7/5/74; 20/7/74; 1/8/74; 30/9/74; 15/6 75; 3/1/78.

–          Leidse Courant: 2/1/74; 12/1/74; 21/1/74; 14/2/74; 6/3/74; 13/3/74; 14/3/74; 19/3/74; 2/4/74; 6/4/74; 6/11/74.

–          Nieuwe Leidse Courant: 18/12/73; 15/1/74; 18/1/74; 21/1/74; 12/2/74; 30/3/74; 2/4/74; 2/5/74.

–          De Buurtkrant: 12/73; 1/74; 2/74; 3/74; 4/74.

–          Trouw:  9/4/1974

(1) Zie: GWS en wbv De Eendracht

(2) Zie: Personalia

Meer over wonen: http://www.geschiedenisspleiden.nl/sp-en-wonen/

Lees ook over de betekenis van de BHW in Leiden.