Voorkomen Is Beter! Eternitzagerij Kruyt moet sluiten
Eternitzagerij Kruyt te Leiderdorp verspreidt stof met asbest in de wijk. Buurtbewoners voeren met hulp van de Vereniging Voorkomen is Beter (VIB) actie. 1976
In november 1976 ontstaat er onrust in Leiderdorp over lozing van asbest. De vereniging Voorkomen Is Beter heeft aangetoond dat er asbeststof geloosd wordt door de eternitzagerij van Kruyt aan de Splinterlaan. Het asbeststof is gevonden in en rond de woningen in de buurt. De eternitzagerij wordt op last van de Inspectie voor de Volksgezondheid gesloten. De regionale kranten berichten er volop over. Wat is er aan de hand?
In het bedrijf van de firma Gebr. Kruyt aan de Splinterlaan in Leiderdorp worden al jaren lang eternitplaten gezaagd en verwerkt. Daarbij komt asbeststof vrij, dat zeer gevaarlijk is en bij inademing kankerverwekkend kan zijn. De gevaren van asbest zijn bekend sinds de onderzoeken en rapportages eind zestiger jaren van dokter Stumphius (1), bedrijfsarts van scheepswerf De Schelde in Vlissingen, waar met asbest werd gewerkt. Vrijwilligers van de vereniging Voorkomen Is Beter (VIB), opgericht door de SP en de huisartsen van Ons Medies Centrum, gaan in het najaar van 1976 in Leiderdorp handtekeningen ophalen onder een petitie voor een jaarlijks preventieve gezondheidstest voor iedereen, de voorloper van de bevolkingsonderzoeken.
Buurtbewoners, Fred Rohde, Cor Vergeer bij burgemeester Van Der Have
Bij de bewoners van de Splinterlaan en omgeving horen zij van de klachten over lozing van asbeststof door de firma Kruyt. De eternitzagerij van Kruyt ligt vlak naast een woonwijk. Volgens enkele bewoners blaast het bedrijf sinds jaar en dag het stof dat vrijkomt bij het zagen van eternitplaten de lucht in. SP-lid Fred Rohde, die het initiatief heeft genomen voor de handtekeningenactie van de VIB, neemt de klachten van de bewoners serieus. Een van de werknemers van Kruyt neemt wat zaagselstof en een blokje eternit mee uit de zagerij. De VIB laat dit, samen met het stof dat neergekomen is op de raamkozijnen van een van de bewoners, onderzoeken. De conclusie van een medewerker van de chemiewinkel van de Leidse universiteit is duidelijk: Het stof bevat asbest en wel van de meest gevaarlijke soort: blauwe asbest, bij inademing veroorzaker van longkanker (mesothelioom). Onmiddellijk wordt de Gemeente, de Inspectie voor de Volksgezondheid en de Arbeidsinspectie door de VIB geïnformeerd. Op woensdagavond 24 november 1976 belegt de VIB een vergadering voor de omwonenden in de Scheppingskerk.
Leidsch Dagblad 25/11/1976
Leidse Courant 25/11/1976
Nog geen drie uur vóór het begin van die vergadering ontvangt de VIB in de persoon van Fred Rohde, wiskundeleraar aan het Rembrandt in Leiden en fotograaf, een brief van de gemeente Leiderdorp. Daarin staat dat één zaagmachine bij de firma Kruyt op last van burgemeester Van der Have is stilgelegd. Een kapotte afzuiginstallatie zou de oorzaak zijn. De aanwezigen op de vergadering zijn bijzonder verontrust, want dezelfde dag nog hebben zij de bewuste stofwolken uit de afvoerpijp van de fabriek zien komen. Zij eisen dat Kruyt de zagerij zodanig inricht dat alle asbestlozingen stoppen. Bovendien eisen de bewoners een medisch onderzoek.
Als je de heg knipt komt er wit stof
Al lange tijd hebben omwonenden last van stoflozingen van de eternitzagerij. Voordat de VIB zich met de zaak bemoeit, laat de gemeente zich gemakkelijk door Kruyt om de tuin leiden. Het bedrijf beschikt zelfs over een hinderwetvergunning van de gemeente. Goed gecontroleerd wordt er nooit. Tot drie maal toe rapporteert een ambtenaar aan zijn chef dat er niets aan de hand is na klachten van omwonenden. De zaak komt in een stroomversnelling als de Leiderdorpse huisarts Jurriën van Beek melding maakt van de klachten van zijn patiënten door asbeststof. De actie van de VIB zet de zaak pas echt op scherp. De brief van de VIB doet alle alarmbellen afgaan bij de inspecteur voor de volksgezondheid, dokter W.Krul. Die maant burgemeester Van der Have maatregelen te nemen. Pas dan wordt er één zaagmachine stil gelegd. Kruyt deelt mee dat het euvel van tijdelijke aard is en dat de zaak nog in onderzoek is. Maar voor de bewoners en huisarts van Beek is dat lang niet voldoende. Samen met de VIB komen zij in actie. Zij zoeken publiciteit en sturen brieven aan de gemeente en de Inspectie voor de Volksgezondheid.
Leidsch Dagblad, 25/11/1976
Nieuwe Leidse Courant, 27/11/1976
Er verschijnen onrustbarende koppen in het Leidsch Dagblad en de Leidse Courant: “Als je de heg knipt komt er wit stof” en “Het is misdadig ons met dit spul op te schepen”. Een van de bewoners, de heer C.J. Rauws vertelt aan de pers dat hij ook na de sluiting van de kapotte zaagmachine nog steeds asbeststof uit de afvoerpijp ziet komen.
Fred Rohde, die de leiding heeft van de actie van de VIB, krijgt van hem foto’s, waarop de lozing van het asbeststof bij Kruyt te zien is en stuurt deze naar de pers. Dat is de druppel die de emmer doet overlopen. Op vrijdag 26 november 1976 wordt de hele eternitzagerij van Kruyt op last van de inspecteur van de volksgezondheid gesloten.
Longfunctieonderzoek en schoonspuiten buurt
Fred Rohde biedt samen met ongeruste buurtbewoners namens de VIB handtekeningen aan aan burgemeester Van Der Have
Leidsch Dagblad, 30/11/1976
De VIB en huisarts Van Beek willen dat het personeel van Kruyt zo snel mogelijk medisch wordt onderzocht. De VIB wil dat ook de bewoners een medisch onderzoek kunnen krijgen. Ook eisen zij dat in de omgeving van de fabriek en de nabij gelegen woonwijk metingen worden verricht op de aanwezigheid van asbeststof. Zo nodig moet dat opgeruimd worden. Met deze eisen gaat de VIB huis aan huis in de buurt langs met handtekeningenlijsten. Op de eerste avond worden al 360 handtekeningen opgehaald. Die worden op 29 november door Fred Rohde van VIB samen met een grote groep ongeruste buurtbewoners aan burgemeester Van der Have aangeboden. Op 1 december komt de zaak aan de orde in de Leiderdorpse gemeenteraad. De burgemeester vindt een medisch onderzoek en verdere maatregelen niet nodig en is van mening dat hij goed heeft gehandeld in deze zaak.
Leidsch Dagblad, 26/11/1976
Strijdbaar gaat de VIB gesteund door een comité van buurtbewoners door met het ophalen van handtekeningen. Ook de landelijke politiek is gealarmeerd over de situatie in Leiderdorp.
Het Tweede Kamerlid Van Kuijen (PPR) stelt vragen aan minister Vorrink van Volksgezondheid en Milieu (VOMIL). Daarbij dringt hij evenals de VIB aan op een medisch onderzoek van de werknemers en de omwonenden. Op last van VOMIL krijgen tenslotte de werknemers van Kruyt een longfunctieonderzoek en wordt de buurt met speciale waterreinigers schoongemaakt.
VIB-actie bij Kruyt is stoot voor asbestverbod
Wat we toen niet wisten maar nu wel weten is dat deze VIB-actie bij Kruyt in Leiderdorp een zeer groot effect heeft gehad op het toenmalige Ministerie van Volksgezondheid en Milieu (VOMIL). De actie heeft de stoot gegeven heeft voor nieuwe wetgeving en maatregelen. 
Nieuwe Leidse Courant, 10/02/1977
Kort na de stillegging van Kruyt stelt de Commissie Asbestexpositie TNO, waarvan dr. Stumphius voorzitter is, onderzoek in. Daarin wordt het handelen van de Gemeente Leiderdorp bekritiseerd en uitgebreid verslag gedaan van de VIB-actie. Tot nu toe is de asbestindustrie, lees Eternit, er goed in geslaagd haar belangen te verdedigen bij het ministerie van Sociale Zaken. Het asbestdossier wordt van Sociale Zaken weggehaald en overgenomen door VOMIL. Op het Ministerie van VOMIL slaat dit TNO-rapport in als een bom. Dat leidt uiteindelijk in 1980 tot het Asbestbesluit , waarin het nieuw verwerken van asbest en eternit wordt verboden en sanering van bestaande gevallen wordt geregeld. Inmiddels heeft asbest wel honderden slachtoffers gemaakt. 
Advocaat van het Comité Asbestslachtoffers en later Eerste Kamerlid voor de SP, Bob Ruers: “Ik vraag mij af of wij ons ooit gerealiseerd hebben dat een dergelijke eenmalige actie zoveel teweeg heeft gebracht.”
Krantenartikelen uit 1976
Bronnen:
- SP-archief Vergeer, dossier 45. Hierin alle originele pamfletten, brieven, verslagen, documenten, knipsels
- foto’s SP-archief Vergeer in media.sp en Fred Rohde
- Rapport TNO 10-2-1977
- Proefschrift dr. R.F. Ruers, “Macht en Tegenmacht in de Nederlandse asbestregulering.”
- Leidsch Dagblad 25-11-1976; 29-11-1976;30-11-1976;23-12-1976
- Leidse Courant 25-11-1976; 26-11-1976; 27-11-1976; 30-11-1976;1-12-1976
- Nieuwe Leidse Courant 27-11-1976; 1-12-19
Kranten 1977
Leidsch Dagblad 04-02-1977; 08-02-1977; 15-02-1977; 16-02-1977; 24-02-1977; 05-03-1977; 07-03-1977; 9-03-1977; 11-03-1977; 14-03-1977; 15-03-1977; 18-03-1977; 22-08-1977; 23- 08-1977; 27-08-1977; 31-12-1977;
Leidse Courant 03-02-1977; 25-02-1977; 26-02-1977; 9-03-1977; 18-03-1977; 23-08-1977;
Nieuwe Leidsche Courant 10-02-1977; 26-02-1977
Meer over gezondheid: http://www.geschiedenisspleiden.nl/sp-en-gezondheid/
Meer over milieu: http://www.geschiedenisspleiden.nl/sp-en-milieu/
(1) Zie: dokter Stumphius