BHW Werkmanswoningen, deel I,  1971-1974

“Voor een pak koffie en een bolus”

 Inleiding

De “Vereeniging tot Bevordering van den Bouw van Werkmanswoningen te Leiden” is  geen vereniging maar een stichting.  De oprichting  vindt plaats op 21 juli 1891 en is een initiatief van liberale regenten in Leiden onder aanvoering van de professoren Hendrik Barend Greven en Hendrik Lodewijk Drucker. De feministe Wilhelmina Drucker, Dolle Mina, is zijn (buitenechtelijke) halfzus. Daarmee is  “Werkmanswoningen” de eerste corporatie in Nederland. (^!) Er worden aandelen uitgegeven om kapitaal te vergaren. Na de Tweede Wereldoorlog zijn een aantal aandelen in bezit van de gemeente Leiden gekomen, waardoor de gemeenteraad  het recht heeft om de helft van het aantal bestuursleden te benoemen. In het bestuur zitten o.a. de heren Vroom (advocaat) en Schutte (architect) en andere  ‘notabelen’. In de praktijk van alle dag hebben de bewoners te maken met de door het bestuur aangestelde ‘Inspecteur’, de heer Regeer. Van enige inspraak van bewoners  of bewonersvertegenwoordiging bij Werkmanswoningen is geen sprake.

SP-leden doen onderzoek in Leidse buurten

Leden van de SP gaan in 1971 onderzoek doen in de Leidse buurten. Om de acties tegen de woningnood te organiseren heeft de SP de Bond van Huurders en Woningzoekenden (BHW) opgericht. De woningen van Werkmanswoningen zijn klein, verwaarloosd, niet goed gebouwd, soms niet onderheid en in slechte staat. De meeste hebben geen douche en sommige hebben zelfs een buiten-wc. Veel bewoners hebben er zelf  veel aan vertimmerd, soms zelfs zoveel dat de bewoner zelf het een paleisje vindt. De eigen verbeteringen hebben echter tot gevolg dat de huizen meer waard zijn als grondslag voor de huurverhoging. Met als gevolg dat dezelfde huizen in dezelfde buurt verschillende huren hebben. En daar komt dan nog de jaarlijkse huurverhoging, ook verschillend want in procenten, overheen.  In 1962 heeft het bestuur een renovatieplan laten maken door architectenbureau Schutte (tevens bestuurslid!). Dit is echter door het ministerie van Volkshuisvesting afgewezen als veel te duur.  Zo is de situatie als de BHW  op 6 april 1971 een buurtvergadering voor bewoners van Werkmanswoningen in de Transvaalbuurt organiseert in het parochiehuis van de Leonarduskerk aan de Haagweg. Zoals in veel andere wijken van de stad gonst het in 1971 in alle buurten van Werkmanswoningen van de acties tegen de huurverhoging en slecht onderhoud van de woningen. De BHW roept op tot weigering van de huurverhoging en organiseert dat door huis aan huis de girokaarten met huurverhoging op te halen en blanco kaarten af te geven, waarop de bewoners dan de oude huur kunnen invullen.

Margreet Zijlstra drijvende kracht

De woningen  van Werkmanswoningen zijn verspreid over verschillende buurten van de stad: in de Transvaalbuurt, de Kooi (Banka- Biliton- en Celebesstraat), Catharijnenstraat en Maredorp (Druckerstraat e.o.). Begin 1972 zijn in al deze buurtjes  BHW-buurtcomités ontstaan.  In het BHW-comité van de Transvaalbuurt zijn vooral de heer Kapaan en mevrouw Arnoldus actief. In het BHW-comité in de Kooi zijn dat mevrouw Bavelaar en mevrouw Moene en in de Catharijnenstraat de heer Joustra. Vanuit de SP wordt het allemaal gecoördineerd door Margreet Zijlstra, een medicijnenstudente. Zij zorgt ervoor dat de besluiten van de buurtcomités worden uitgevoerd: pamfletten maken en stencilen, voor blanke girokaarten zorgen, buurtvergaderingen organiseren, afspraken maken met allerlei instanties en autoriteiten, samen met buurtbewoners klachtenlijsten of handtekeningen ophalen, etc.  Zij is kortom de drijvende kracht achter de BHW-buurtcomités bij Werkmanswoningen.

Dreiging met deurwaarders en huisuitzetting

In maart 1972 stuurt de heer Regeer van Werkmanswoningen een brief aan de bewoners met een dreigement van deurwaarders en huisuitzetting als de huur niet op tijd betaald wordt. De BHW reageert onmiddellijk met een handtekeningenactie en het BHW-buurtcomité breidt zich uit. In april komt er nog eens een dergelijke brief van Regeer en in mei gaat er een huurophaler langs in de Transvaalbuurt, wat door de bewoners wordt opgevat als intimidatie. Als tegenactie gaat het BHW-comité bij alle bewoners langs om een pamflet te verspreiden, waarin precies uitgelegd wordt hoe je de huurverhoging kan weigeren en om handtekeningen op te halen onder een protestbrief aan het bestuur van Werkmanswoningen (advocaat Vroom).

Op 19 oktober en op 15 november 1972 worden er een drukbezochte buurtvergaderingen georganiseerd door de BHW-comités van de Transvaal en de Catharijnenstraat.  Daarna wordt een delegatie van de BHW-comités uitgenodigd voor een gesprek met Vroom en Schutte, waarin van BHW-zijde wordt aangedrongen op goed onderhoud en een huurstop. Als antwoord kondigt Werkmanswoningen even later een huurharmonisatie van 12% af voor woningen in de Catharijnenstraat en Maredorp. De andere complexen blijven buiten de huurharmonisatie. Naar het waarom mogen de bewoners raden.

“Huurverhoging is  diefstal”

In november verspreiden de gezamenlijke BHW-buurtcomités van Werkmanswoningen een verslag van de buurtvergadering van 15 november en van wat er daarna gebeurt. We citeren daaruit:

“Dat het bestuur van Werkmanswoningen keihard is en dat we ze hard aan moeten aanpakken bleek wel uit het relaas dat de heer Kapaan ons deed over het gesprek dat het buurtcomité van de BHW namens alle werkmanswoningen drie weken terug  met advokaat Vroom en architekt Schutte had. Het buurtcomité heeft daar de eis gesteld : stopzetting van alle huurverhogingen, omdat die voor deze werkmans(pluk)woningen pure diefstal betekenen en goed onderhoud.

Ter ondersteuning van deze eisen hebben we ze 90 klachtenformulieren onder de neus geduwd. We hebben ze toen 4 weken de tijd gegeven om die formulieren te bestuderen. Binnenkort is die termijn verstreken… Verder was de heer Vroom erg boos op ons vanwege ons standpunt dat huurverhoging diefstal is. Het buurtcomité legde uit, dat die huizen in de krisistijd neergezet zijn voor een pak koffie en een bolus (ca. f 1800,-), dat ze in al die tijd al lang afbetaald zijn en dat er dus flink aan verdiend wordt. ……Dit gesprek vond 3 weken geleden plaats. Onder de hand heeft het bestuur al wel zo goed op de klachtenformulieren gestudeerd, dat ze het nodig vinden een harmonisatie van 12% er door te drukken. Daarbij pakken ze niet alle huizen tegelijk, om zodoende verdeeldheid te zaaien.”

In december 1972 wordt ook bij de Werkmanswoningen in de Kooi (Banka-, Biliton-, Celebesstraat) een BHW-buurtcomité opgericht en sluit het buurtcomité van Maredorp zich bij de BHW-Werkmanswoningen aan.  Namens de bewoners van Werkmanswoningen heeft de heer Van de Ende uit de Druckerstraat op 5 december (!) een gesprek met de heren Vroom en Schutte. Ook dit levert niets op.

BHW-buurtcomités doen klachtenonderzoek

De gezamenlijke BHW-buurtcomités van Werkmanswoningen doen in januari  1973 een groot klachtenonderzoek. Zij gaan huis aan huis bij alle bewoners langs met enquêtelijsten, waarop de bewoners hun klachten en opmerkingen kunnen invullen. Er wordt een uitgebreid en gedetailleerd rapport van gemaakt dat aan het bestuur van Werkmanswoningen, de Gemeenteraad en alle fracties wordt gestuurd. De eisen die als conclusies in het rapport worden genoemd zijn:

• Een huurstop
• Onmiddellijke reparaties om het achterstallig onderhoud weg te werken
• Een renovatieplan in overleg met de bewoners

Over dit rapport vindt op 6 februari 1973 een gesprek plaats met wethouder Ham (KVP) en hoofdambtenaar Volkshuisvesting, de heer Akse. Van BHW-zijde zijn daarbij aanwezig  mevrouw Arnoldus en de heren Kapaan en van As uit de Transvaalbuurt,  de heren Hansen en Seghers  uit de Celebesstr e.o. , de heer Joustra uit de Catharijnenstraat en mej. Zijlstra. In het verslag van deze bijeenkomst van ambtenaar Akse lezen we:

“ De wethouder zal het bestuur vragen een onderzoek te laten instellen (wellicht door Ir Schutte) naar de algehele toestand van het woningbezit en dit op te nemen met de buurtcomité’s, waarmede gesprekken worden gevoerd, opdat de bewoners door de comité’s beter geïnformeerd kunnen worden. Daarbij kunnen dan ook de klachtenformulieren worden betrokken.”

Het bestuur gaat ondertussen wel gewoon door met de huurharmonisatie en de weigeraars van de huurverhoging aanmaningen te sturen met de ‘huurachterstand’.  De BHW-comités halen ze huis aan huis op en sturen ze met een begeleidende brief terug. Inmiddels is bij woningbouwvereniging ‘De Eendracht’ door acties van de BHW een nieuw bestuur aangetreden, dat een huurstop afkondigt.

Huuradviescommissie op vakantie?

Op 27 juni, het begin van de zomervakantie, krijgen alle bewoners van Werkmanswoningen een brief van de  Huuradviescommissie (HAC) in de bus met het verzoek om binnen 14 dagen de bezwaren tegen de huurverhoging op speciale formulieren te melden. Als ze binnen die termijn niet reageren wordt aangenomen dat ze geen bezwaar hebben tegen de huurverhoging. Na een protestbrief van de BHW  wordt door  voorzitter S. Menken van het ressort Leiden van de HAC uitstel verleend tot 27 juli.

In de zomer van 1973, midden in vakantietijd, organiseren  de BHW-comités  opnieuw een groot onderzoek naar de onderhoudsgebreken in alle Werkmanswoningen-buurten door middel van klachtenlijsten met alle gegevens die nodig zijn voor de HAC.  Zij schakelt daarbij de hulp van het Juridisch Adviesbureau (JAB) in, dat vier studenten beschikbaar stelt om de bewoners te helpen met het invullen van de formulieren. Typerend is het rapport van de Werkmanswoningen-woningen in de Kooi (Banka-, Biliton-, Celebesstraat) . Enkele gegevens daaruit:

• 40 dezelfde huizen hebben 7 verschillende huurbedragen. Dat komt omdat de bewoners zelf handen vol geld in hun huurhuis hebben gestoken. Die verbeteringen worden doorberekend in de huur.
• 40 woningen hebben gemiddeld 15 onderhoudsklachten, variërend van lekkende daken, verrotte raamkozijnen en vochtige muren tot wc in de keuken en geen douche.
• De woningen zijn 80 jaar oud. Er wordt weinig tot niets aan onderhoud gedaan. Ze voldoen niet meer aan de eisen van de tijd. Op zolder zit je als een rat in de val als er brand uitbreekt.

De BHW-buurtcomités verzamelen de ingevulde formulieren per buurt en sturen ze met een samenvattend rapport naar de HAC vóór 27 juli. Daarna blijft het angstvallig stil bij de Huuradviescommissie. Zij zijn blijkbaar wél op vakantie gegaan.

Staatssecretaris Marcel van Dam in Leiden

Inmiddels is in mei 1973 het kabinet Den Uyl aangetreden met de PvdA-staatssecretarissen Schaefer en Van Dam op Volkshuisvesting. Het rapport van de BHW-Werkmanswoningen wordt naar Marcel van Dam opgestuurd met het verzoek om in te grijpen.  Op 3 september komt Van Dam naar Leiden. Hij brengt ook een bezoek aan de Werkmanswoningen in de Kooi en zegt dat de woningen in slechte staat zijn en niet in aanmerking komen voor huurverhoging. Hij verwijst de bewoners door naar de Huuradviescommissie.  Maar de HAC is nog met vakantie, laat niets van zich horen en het bestuur van Werkmanswoningen gaat door met aanmaningen met huurschuld sturen aan de weigeraars van de huurverhoging.

De BHW-comités gaan ook door met de weigeringsactie van de huurverhoging en inventariseren de wensen van de bewoners voor een renovatieplan. Die wensenlijst wordt in oktober 1973 naar het bestuur van Werkmanswoningen gestuurd. In diezelfde maand tekent de BHW protest aan tegen de gift van 100.000 gulden van Werkmanswoningen aan bv ‘ Maatschappij tot ‘Stadsherstel’ om de Bibliothèque Wallone te renoveren , “terwijl onze huizen verkrotten”. Welk belang hebben de notabele bestuurders (architect ir. Schutte, advocaat mr. Vroom) van Werkmanswoningen hierbij? Van ‘Stadsherstel’ in Leiden is daarna weinig meer vernomen, evenmin als van die 100.000 gulden.

Eindelijk huurstop

Onder druk van de weigeringsacties van de BHW en in afwachting van de renovatie kondigt het bestuur van Werkmanswoningen in maart ’74 eindelijk een huurstop af.  De BHW claimt de overwinning, maar is kritisch over de manier van afhandelen. Werkmanswoningen wil dat de bewoners eerst alle huurverhogingen betalen en  dat de Centrale Boekhouding Woningbouwverenigingen (CBW) gaat uitrekenen wat ze terug krijgen. De BHW roept op om de oude huur op niveau van vóór 1 april 1972 te blijven betalen.  

Zie voor het vervolg: BHW-Werkmanswoningen deel II 1974-1977: “Mevrouw Sloos zakt door de vloer”

Bronnen:

• SP-archief Vergeer, dossier 12. Hierin alle originele pamfletten, brieven, verslagen, documenten, knipsels, etc
• foto’s SP-archief Vergeer in media.sp
• Van Heck en de Baar, 100 jaar sociale woningbouw in Leiden, Woningbouwvereniging Leiden 1991
• Cor Smit, Strijd om Kwaliteit, Geschiedenis van de volkshuisvesting in de regio Leiden, Leiden 2006
• Leidsch Dagblad: 27/5/1972, 1/6/1973, 3/6/1975, 1/7/1975, 27/10/1976, 9/11/1976, 1/3/1983
• Leidse Courant: 21/12/1977
• Nieuwe Leidse Courant: 12/2/1974

(1) Zie Werkmanswoningen

Meer over Wonen: http://www.geschiedenisspleiden.nl/sp-en-wonen/

Lees ook over de betekenis van de BHW in Leiden.

 Getoonde documenten. Klik erop om te vergroten.